Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w latach 2021–2024 kontrolę systemu finansowania domów pomocy społecznej (DPS). Wyniki są alarmujące: we wszystkich województwach stwierdzono nieprawidłowości w sposobie naliczania i przydzielania dotacjina mieszkańców DPS funkcjonujących na tzw. starych zasadach. Brak jednolitej praktyki, powielanie błędnych metod wyliczeń oraz niejasne przepisy prawne prowadzą do chronicznego niedofinansowania placówek.

Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, wojewoda powinien przekazywać powiatom dotację państwową zależną od liczby mieszkańców i rzeczywistych kosztów utrzymania. NIK ustaliła jednak, że w wielu urzędach wojewódzkich od lat stosowano stałe kwoty, nieadekwatne do rosnących kosztów życia i pracy w DPS. Na przykład w Małopolsce limit wydatków wynosił niezmiennie 75 mln zł przez osiem lat, mimo że koszty utrzymania jednego mieszkańca wzrosły niemal dwukrotnie.

Brak dostosowania dotacji do realnych kosztów prowadzi do poważnych konsekwencji. Dyrektorzy DPS alarmują o:

• niedoborach finansowych , które wymuszają ograniczanie inwestycji i remontów,

• niskich wynagrodzeniach pracowników , skutkujących odpływem wykwalifikowanej kadry,

• trudności w utrzymaniu standardów opieki, określonych w rozporządzeniu z 2012 roku, co wprost wpływa na jakość życia mieszkańców DPS.

NIK wytknęła również wojewodom niewystarczający nadzór i brak wymaganej liczby kontroli nad jednostkami pomocy społecznej. Brakuje inspektorów, a oferowane wynagrodzenia nie przyciągają nowych pracowników. W efekcie system kontroli nad jakością opieki w DPS jest nieskuteczny, co dodatkowo zwiększa ryzyko obniżania standardów usług opiekuńczych.

Z raportu wynika, że choć powiaty z reguły zabezpieczały wystarczającą liczbę miejsc w DPS, to nie prowadziły dostatecznych działań rozwojowych. Brak jest długofalowych strategii społecznych, a wiele inwestycji ogranicza się tylko do utrzymania istniejącej infrastruktury. Problematyczne pozostaje również rzetelne ustalanie średnich kosztów utrzymania mieszkańca – w części powiatów robiono to w sposób niepełny lub nierzetelny.

Najwyższa Izba Kontroli jednoznacznie wskazuje, że obecny system finansowania domów pomocy społecznej jest niedostosowany do realiów. Brak jasnych przepisów oraz spójnych metod wyliczeń powoduje chaos i nierówności w przekazywaniu dotacji. Konsekwencją są nie tylko problemy finansowe jednostek, ale i ryzyko obniżania jakości opieki oferowanej seniorom i osobom niesamodzielnym.

NIK apeluje do ustawodawcy oraz administracji rządowej o pilne wprowadzenie przejrzystych, jednolitych i przewidywalnych rozwiązań prawnych, które pozwolą DPS stabilnie planować budżety i zapewniać podopiecznym opiekę na poziomie odpowiadającym ich potrzebom.