Przygotowanie chorego do samoopieki i samopielęgnowania to jedna z ważniejszych procedur postępowania pielęgniarskiego. Wymaga ono ogromnej wiedzy profesjonalnej od pielęgniarki i umiejętnego motywowania chorego do radzenia sobie w sytuacji choroby.

Do ograniczeń samoopieki Należą:

• silny stres,

• lęk,

• brak więzi społecznych,

• niewystarczające informacje na temat własnej choroby oraz właściwych prozdrowotnych zachowań,

• ograniczenie sprawności psychoruchowej, współwystępowanie wielu chorób jednocześnie.

Ocena poziomu wiedzy, umiejętności a także wydolności, chęci pacjenta w zakresie samoopieki i samopielęgnowania.

Motywowanie pacjenta/opiekuna do samoopieki /opieki/ powinno odbywać się w oparciu o zidentyfikowane zapotrzebowanie w zakresie:

➢ istoty schorzenia,

➢ przebiegu choroby,

➢ rokowania i ewentualnych następstw,

➢ możliwości łagodzenia skutków choroby i likwidowania jej następstw,

➢ objawów możliwych do wystąpienia w przebiegu choroby wskazujących na pogorszenie stanu zdrowia,

➢ celowości badań i pomiarów koniecznych do wykonywania w związku chorobą,

➢ zasad przyjmowania leków i ewentualnych objawów nietolerancji

➢ zasad odżywiania się,

➢ możliwości wypożyczenia bądź zakupu koniecznego sprzętu do pielęgnacji, dokonywania pomiarów,

➢ sposobów dystansowania się od problemów związanych z chorobą.

Edukacja/wsparcie ze strony opiekuna w zakresie rozpoznanych potrzeb, dotyczy:

• sposobów poruszania się,

• przygotowania posiłków,

• dawkowania leków i wykonywania wstrzyknięć np.: insuliny,

• wykonywania pomiarów i testów oraz interpretowania wyników i ich dokumentowania,

• sposobów unikania lub ograniczania wysiłku fizycznego,

• wykonywania zaleconych ćwiczeń,

• dobierania adekwatnych do stanu zdrowia form aktywności fizycznej,

• w uzasadnionych wypadkach sposobów ograniczania wysiłku fizycznego,

• zachowywanie się w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia (np.: przyjęcie właściwej porcji leków, zawiadomienia bliskich, lekarza),

• posługiwania się sprzętem np.: koncentratorem tlenu, workiem stomijnym,

• sposobów eliminowania bądź ograniczania skutków nałogów w sytuacji gdy pacjent pali papierosy,

• unikania czynników, sytuacji przyczyniających się do zaostrzenia przebiegu choroby lub pogorszenia stanu zdrowia,

• wykonywania zabiegów higienicznych przy ograniczonej sprawności,

• stosowania środków pielęgnacyjnych, a i wielu innych czynności, zabiegów koniecznych do wykonywania w związku z przebiegiem choroby, stanem pacjenta, wydolnością pacjenta i opiekunów.

Edukacja rodziny nad pacjentem przewlekle chorym, niepełnosprawnym obejmuje:

• Pielęgnacja osoby przewlekle chorej i niesamodzielnej w domu wymaga uświadomienia zasad, które powinny być

przestrzegane przez rodzinę.

• Najważniejsze, to nie robić zbyt dużej rewolucji w domu, aby nadal osoba czuła się tam bezpiecznie.

• Zmodyfikować wyposażenie mieszkania – meble, dywany, oświetlenie, oznakowanie pomieszczeń, zabezpieczenia.

W procesie edukacji samego pacjenta, jak i jego rodziny ważna jest szczerość, otwartość i empatia. A także chęć niesienia pomocy. Często zagubienie i brak aktualnej wiedzy o problemie budzi lęk i zniechęcenie do dalszych działań. Naszą rolą jest uświadomienie istoty problemu, otulenie ciepłem i chęcią współpracy z pacjentem i jego rodziną. Pokazanie im drogi, otoczenie chęcią pomocy i moc cierpliwości często są kluczem do odniesienia sukcesu edukacyjnego.

Opiekun osoby starszej powinien również wyjaśnić i wskazać podopiecznemu zasady bezpieczeństwa, np.:

• samooceny własnego stanu zdrowia,

• kontaktu z osobami, instytucjami poprzez pozostawienie pacjentowi telefonów do instytucji/osób zgodnie z jego potrzebami i omówienie sposobów komunikowania się (np.: lekarzem, pielęgniarką, zespołem wypadkowym, pracownikiem socjalnym, i innymi),

• wypożyczenie lub kupno sprzętu ułatwiającego poruszanie się (kul, chodzików, wózka itp.),

• wskazanie różnych możliwości i form uzyskania wsparcia w środowisku lokalnym i ewentualnie ułatwienie kontaktu pacjenta z adekwatnymi do potrzeb osobami/instytucjami,

• omówienie możliwości przywrócenia aktywności społecznej i sposobów likwidowania barier ograniczających kontakty społeczne czy rozwój indywidualny;

• monitorowanie i doradzanie pacjentowi w sprawach związanych z samoopieką i samopielęgnowaniem stosownie do stale aktualizowanych potrzeb.

Istotne jest, by opiekun edukował w sposób dostosowany do wieku, możliwości intelektualnych i stanu emocjonalnego osoby chorej. Jej celem powinno być przekazanie odpowiedniego zakresu wiedzy na temat leczenia oraz zmotywowanie chorego do wdrożenia wyuczonych umiejętności postępowania z chorobą w codziennym życiu. Choroba i jej leczenie nie powinny zdominować innych aspektów życia chorego i wywierać niekorzystny wpływ na jego życie zawodowe, rodzinne, społeczne.

Właściwa opieka domowa wymaga zmiany dotychczasowych celów i zadań, wymusza inną organizację życia i wypracowanie odpowiedniego modelu wsparcia. Jest to trudne wyzwanie, jednak trzeba pamiętać, że czas przewlekłej choroby może być okresem wzmocnienia wzajemnych relacji chorego z bliskimi i stać się źródłem silnych przeżyć dla otoczenia.

Rodzina i wsparcie dorosłego pacjenta w sytuacji rozpoznania i trwania choroby przewlekłej jest niezwykle ważne. Pierwsze 100 dni po usłyszeniu przez rodzinę diagnozy to czas, w którym

panuje tak zwany kryzys egzystencjalny. To okres uświadamiania sobie, że już nic nie będzie takie, jak dawniej, i czas budowania nowej rzeczywistości. Rodzina, podobnie jak chory, potrzebuje czasu, by choć trochę oswoić się z tą sytuacją.

Rodziny poszukują wsparcia w przeróżnych miejscach i w różnych instytucjach począwszy od bliskich, poprzez organizacja np. kościelne. Rodzina oczekuje rozwiania swoich lęków, budowania przekonania, że leczenie oznaczać będzie wyleczenie, a nie dobrą remisję, wsparcia w trudnych momentach, współdziałania we wspieraniu chorego. Czasami wystarczy jedno zdanie by potrzeby emocjonalne zostały zaspokojone.

To kolejny ważny aspekt, który rodzina chorych przewlekle powinna być świadoma. Rolą medyków jest uświadomienie rodzinom chorych, że wsparcie emocjonalne polega przede wszystkim na towarzyszeniu pacjentowi i niepozostawianiu go samemu sobie.

Chory nie powinien zostawać sam z problemem, gdyż bardzo łatwo w takiej sytuacji o załamanie psychiczne, poddanie się, a nawet odmowę leczenia. Niektóre osoby nie chcą podejmować terapii, ponieważ uważają, że to nie ma sensu lub będą tylko ciężarem dla rodziny. Bez psychicznego i emocjonalnego wsparcia ze strony najbliższych pacjent źle reaguje na leczenie. To, czego nie należy robić, to wyręczać chorego w każdej czynności oraz bagatelizować jego problemy.

Jednakże część rzeczy jednak chory nie jest w stanie wykonać samodzielnie np. wyjście na zakupy, ugotowanie obiadu itd. Opieka nad członkiem rodziny nieraz sprowadza się do czynności, które ułatwiają choremu życie.